Ενώ οι Ιρανοί έβγαιναν στους δρόμους για να γιορτάσουν το τέλος του σύντομου αλλά δραματικού 12ήμερου πολέμου με το Ισραήλ τον Ιούνιο, ο 23χρονος Αμπντουλατίφ δεν μπορούσε να ενταχθεί στο χαρούμενο πλήθος. Ως Αφγανός χωρίς χαρτιά στο Ιράν, δεν μπορούσε να ρισκάρει να συναντήσει τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας, των οποίων η παρουσία ήταν πιο έντονη από το συνηθισμένο.
"Φοβάμαι ότι θα με συλλάβουν ως κατάσκοπο. Δεν μπορώ να βγω από το σπίτι", δήλωνε στο Foreign Policy. Ο Αμπντουλατίφ εννοούσε έναν ισχυρισμό πολύ διαδεδομένο στο Ιράν ότι οι Αφγανοί συνεργάζονται με τη Μοσάντ, την υπηρεσία πληροφοριών του Ισραήλ.
Στις ημέρες που ακολούθησαν την μεγάλης κλίμακας επίθεση του Ισραήλ σε ιρανικές πυρηνικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις στις 13 Ιουνίου, περισσότεροι από 700 άνθρωποι συνελήφθησαν για κατασκοπεία και δολιοφθορά, μεταξύ αυτών και πολλοί Αφγανοί. Τα κρατικά μέσα ενημέρωσης μετέδωσαν τις ομολογίες που αποσπάστηκαν, δημιουργώντας ένα ακόμη πιο πρόσφορο έδαφος για την επιτάχυνση μιας επιχείρησης που ήδη θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες εκστρατείες μαζικών απελάσεων στη σύγχρονη ιστορία.
Η αφγανική διασπορά
Για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, το Ιράν παρείχε καταφύγιο σε εκατομμύρια Αφγανούς που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τις συγκρούσεις και τη φτώχεια της χώρας τους, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη αφγανική διασπορά και έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς προσφύγων στον κόσμο. Ο εκτιμώμενος αριθμός των προσφύγων που βρίσκονται σήμερα στο Ιράν κυμαίνεται από 4 έως 6 εκατομμύρια άτομα – σύμφωνα με Ιρανούς αξιωματούχους – με τη συντριπτική πλειοψηφία αυτών να κατάγεται από το Αφγανιστάν.
Στις 24 Ιουνίου, ο Αμπντουλατίφ έγινε ένας από τους περισσότερους από μισό εκατομμύριο Αφγανούς που απελάθηκαν από την έναρξη του πολέμου. Πολλοί απήχθησαν βάναυσα ή συνελήφθησαν από τις δυνάμεις ασφαλείας στο σπίτι τους, σε χώρους εργασίας ή σε τζαμιά, με οικογένειες να διαλύονται σε μια στιγμή.
Ο Αμπντουλατίφ συνελήφθη έξω από ένα αρτοποιείο όταν αγόραζε ψωμί. "Η ιρανική αστυνομία μας φέρθηκε εξαιρετικά άσχημα", εξιστορεί στο Foreign Policy από το οικογενειακό του σπίτι στην Καμπούλ. "Με πήγαν σε ένα στρατόπεδο προσφύγων όπου μας ξυλοκόπησαν και μας κράτησαν πεινασμένους και διψασμένους. Όσοι έδωσαν χρήματα στην ιρανική αστυνομία κατάφεραν να φύγουν εύκολα. Μετά από πολλούς ξυλοδαρμούς, πλήρωσα 3 εκατομμύρια τόμαν και απελάθηκα. Μου έσκισαν το διαβατήριο και μας ταπείνωναν ασταμάτητα". (Τα 3 εκατομμύρια τόμαν – περίπου 70 δολάρια – είναι ένα "δημοτικό τέλος" που φέρεται ότι καλούνται να πληρώσουν οι Αφγανοί πριν από την απέλαση.)
Η ιστορία του Αμπντουλατίφ δεν είναι μεμονωμένη. Σύμφωνα με τον Αραφάτ Τζαμάλ, εκπρόσωπο της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) στο Αφγανιστάν, οι πρόσφυγες επιστρέφουν στο Αφγανιστάν έχοντας υποστεί απίστευτη κακομεταχείριση.
"Σε κάθε τους βήμα, τους συμβαίνουν συνεχώς εξευτελιστικά πράγματα", λέει ο Τζαμάλ. "Τους ξυπνούν στη μέση της νύχτας για να φύγουν, τους παίρνουν τα υπάρχοντα, δεν τους πληρώνουν τους χρωστούμενους μισθούς οι εργοδότες και άλλα πολλά".
Ο Τζαμάλ παρακολουθεί την κατάσταση στο συνοριακό πέρασμα Ισλάμ Κάλα στην επαρχία Χεράτ του δυτικού Αφγανιστάν, από το οποίο περνούν καθημερινά χιλιάδες Αφγανοί που επιστρέφουν με τη βία. Οι πρόσφατες απελάσεις είναι πρωτοφανείς όχι μόνο σε κλίμακα —περίπου 1,6 εκατομμύρια Αφγανοί έχουν επιστρέψει στο Αφγανιστάν από το Ιράν μόνο το 2025— αλλά και σε ένταση.
"Αυτό είναι που την καθιστά ανθρωπιστική κρίση", εξηγεί ο Τζαμάλ. "Κανονικά, το πέρασμα Ισλάμ Κάλα δέχεται περίπου 5.000 έως 7.000 διελεύσεις την ημέρα, όμως έχουμε δει και πλήθη άνω των 50.000 ατόμων. Ενώ τώρα ο αριθμός έχει κάπως σταθεροποιηθεί στις περίπου 20.000 διελεύσεις, εξακολουθεί να είναι τέσσερις φορές περισσότερες από την κανονική δυναμική του συνοριακού περάσματος".
Η Τεχεράνη ανέκαθεν επέβαλε πολυάριθμους περιορισμούς στους Αφγανούς, ακόμη και σε εκείνους που βρίσκονταν στη χώρα με νομοθετικά κατοχυρωμένο καθεστώς: Τους επιτρέπεται να εγκατασταθούν μόνο σε ορισμένες επαρχίες, να εργαστούν σε συγκεκριμένους τομείς – κυρίως σε θέσεις εργασίας υποαμειβόμενες και χαμηλής ειδίκευσης – και μονίμως αντιμετωπίζουν δυσκολίες για την απόκτηση τραπεζικών καρτών ή καρτών SIM, γεγονός που καθιστά σημαντικά πιο δύσκολη τη χρήση των δημόσιων υπηρεσιών και συγκοινωνιών και ωθεί πολλούς ανθρώπους στην παραοικονομία.
Η πλειοψηφία όσων κατέφυγαν στο Ιράν μετά τον Αύγουστο του 2021, όταν οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία, έλαβαν μόνο ένα δελτίο απογραφής που επέτρεπε την προσωρινή διαμονή και περιορισμένη πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη. Ως αποτέλεσμα, πολλές οικογένειες δεν μπορούν να νομιμοποιήσουν τη διαμονή τους, μένοντας στο περιθώριο της κοινωνίας χωρίς πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες.
Εν μέσω της οικονομικής κρίσης, το μακροχρόνιο ξενοφοβικό αντιαφγανικό αίσθημα στο Ιράν έχει γίνει πολύ πιο έντονο. Τροφοδοτείται συνεχώς από τη ρητορική των κυβερνητικών αξιωματούχων και επαναλαμβάνεται και από πολλούς απλούς Ιρανούς: από αναρτήσεις μίσους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέχρι αρτοποιεία που αρνούνται να πουλήσουν ψωμί σε Αφγανούς.
Η μετατόπιση της ευθύνης σε εξωτερικό παράγοντα είναι πάντα μια βολική διέξοδος για να ξεσπάσει η οργή του κοινού, σχολιάζει ο Αράς Αζίζι, συγγραφέας και ιστορικός που επικεντρώνεται στο Ιράν: "Οι άνθρωποι δεν έχουν ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, ούτε ικανοποιητικούς μισθούς. Έχουν ελλείψεις σε αγαθά και η κυβέρνηση τους λέει ότι φταίνε οι Αφγανοί".
Η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών πλήττει πάντα ιδιαίτερα σκληρά τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς, συμπεριλαμβανομένων των προσφύγων. "Η δουλειά μας είναι σκληρή, ενώ η αμοιβή είναι χαμηλή. Με το κόστος στέγασης να εκτοξεύεται στα ύψη, νομίζετε ότι έχουμε χρόνο να διαδίδουμε μίσος ή να κάνουμε κατασκοπεία;" ρωτά μέσω WhatsApp η Σαχάρ, μια 24χρονη Αφγανή που ζει στο Ιράν με τη μητέρα και την αδερφή της.
Πηγή: ΕΡΤnews
