Την περασμένη Παρασκευή ο Ντόναλντ Τραμπ υποδέχθηκε τον Βλαντίμιρ Πούτιν στην Αλάσκα για μια διμερή σύνοδο κορυφής, ενώ τη Δευτέρα συναντήθηκε στον Λευκό Οίκο με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι και ακόμη έξι Ευρωπαίους ηγέτες. Ήταν η πιο πρόσφατη απόπειρα του Αμερικανού προέδρου να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία μέσα από διπλωματική πρωτοβουλία. "Η ειρήνη είναι δύσκολη, αλλά εφικτή", τόνισε ο Τραμπ. "Ο πόλεμος θα τελειώσει. Ο Ζελένσκι και ο Πούτιν θα βρουν έναν τρόπο να τα βρουν".
Η δήλωση θύμισε τις προεκλογικές εξαγγελίες του Τραμπ, όταν υποσχόταν ότι θα έφερνε ειρήνη μέσα σε 24 ώρες από την ανάληψη των καθηκόντων του, τονίζει σε άρθρο - ανάλυσή του το αμερικανικό περιοδικό New Yorker. Ωστόσο, το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: υπάρχει πραγματικός λόγος να πιστέψουμε ότι αυτή τη φορά τα πράγματα θα εξελιχθούν διαφορετικά;
Οι "ρίζες" του πολέμου και τα μαξιμαλιστικά αιτήματα Πούτιν
Για να κατανοήσει κανείς τις προοπτικές, πρέπει να επιστρέψει στα βαθύτερα αίτια της εισβολής. Η κατάληψη εδαφών, στην οποία αναφέρθηκε και ο Τραμπ μέσω ασαφών προτάσεων για "ανταλλαγές γης", δεν είναι το πρωτεύον ζήτημα για το Κρεμλίνο. Για τον Πούτιν, η καταστροφή ουκρανικών πόλεων και η προσάρτηση περιοχών είναι το μέσο για τον πραγματικό στόχο: μια Ουκρανία ελεγχόμενη, αποδυναμωμένη και απαλλαγμένη από τη δυτική επιρροή.
Η Ρωσία θεωρεί "ριζικά αίτια" του πολέμου όχι μόνο τα σύνορα, αλλά ζητήματα ταυτότητας, γλώσσας και ιστορίας, καθώς και τη στρατιωτική παρουσία της Δύσης στην Ευρώπη. Όπως έχει επισημάνει η ερευνήτρια Τατιάνα Στανόβαγια, για τον Πούτιν η λογική είναι απλή: αν η Ουκρανία ανήκει στη Ρωσία, δεν έχει σημασία πού χαράσσονται τα σύνορα· αν παραμείνει "δυτική", τότε πρέπει να καταστραφεί συστηματικά, έως ότου υποκύψει.
Το διακύβευμα του Ντονμπάς
Στο ζήτημα των εδαφών, ο Πούτιν ζητεί την πλήρη αποχώρηση της Ουκρανίας από το τμήμα των ουκρανικών επαρχιών του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ που εξακολουθεί να ελέγχει. Δεν πρόκειται για αμελητέες εκτάσεις· οι ουκρανικές δυνάμεις κατέχουν περίπου το 30% του Ντονέτσκ, εδάφη που περιλαμβάνουν ισχυρά οχυρωμένα σημεία που η Μόσχα δεν έχει καταφέρει να καταλάβει.
Ο έλεγχος του Ντονμπάς έχει διπλή σημασία για τον Πούτιν. Πρώτον, αποτελεί ζήτημα προπαγάνδας: η "προστασία των ρωσόφωνων" ήταν το κύριο επιχείρημα της εισβολής το 2022 και η κατάκτηση της περιοχής θα παρουσιαστεί ως νίκη. Δεύτερον, θα δώσει στη Ρωσία στρατηγικό πλεονέκτημα, καθώς θα τη φέρει σε μικρή απόσταση από μεγάλες ουκρανικές πόλεις όπως το Ντνίπρο και το Χάρκοβο, κρατώντας την Ουκρανία σε μόνιμη ανασφάλεια.
Από την άλλη πλευρά, ο Ζελένσκι δεν μπορεί πολιτικά ούτε στρατιωτικά να αποδεχθεί απώλεια ολόκληρου του Ντονμπάς. Όπως σημειώνει ο αναλυτής και πρώην διπλωμάτης Μπάλας Γιαράμπικ, η περιοχή θεωρείται από τους Ουκρανούς το σημείο εκκίνησης του πολέμου από το 2014, ενώ η απώλειά της θα συνέτριβε το ηθικό του ουκρανικού έθνους και θα άφηνε ανοικτό τον δρόμο προς το εσωτερικό της χώρας. Επιπλέον, το ουκρανικό Σύνταγμα απαγορεύει ρητά την παραχώρηση εθνικού εδάφους.
Οι ευρωπαϊκές ανησυχίες και η "παγίδα" του Πούτιν
Η συζήτηση για παραχωρήσεις και "ανταλλαγές γης" έχει ήδη προκαλέσει ανησυχίες στην Ευρώπη. Η επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Κάγια Κάλας, προειδοποίησε ότι οι κινήσεις του Τραμπ κινδυνεύουν να εξελιχθούν σε μεγάλη προπαγανδιστική νίκη για τον Πούτιν.
"Είναι ξεκάθαρο ότι η Ρωσία δεν θέλει ειρήνη", είπε σε συνέντευξή της στο BBC. "Οποιαδήποτε υπόσχεση έχει δώσει ο Πούτιν, δεν την έχει τηρήσει". Σύμφωνα με την Κάλας, η σύνοδος στην Αλάσκα προσέφερε ακριβώς αυτό που επιθυμούσε το Κρεμλίνο: διεθνή προβολή, εικόνες υποδοχής στις ΗΠΑ και αίσθηση αναγνώρισης. "Αυτό είναι που ήθελε. Και το πήρε", σχολίασε χαρακτηριστικά.
Η Εσθονή τέως πρωθυπουργούς τόνισε ότι ο Ρώσος πρόεδρος όχι μόνο δεν δείχνει διάθεση να σταματήσει, αλλά "γελά, συνεχίζοντας και αυξάνοντας τις δολοφονίες". Σημείωσε ότι οποιαδήποτε διαπραγμάτευση με όρους παραχώρησης εδαφών εγκυμονεί τον κίνδυνο να πέσει η Δύση στην "παγίδα που έχει στήσει ο Πούτιν".
Παράλληλα, επεσήμανε ότι η ρωσική επίθεση συνεχίζεται με βροχή πυραύλων και drones σε ουκρανικές πόλεις, προκαλώντας απώλειες αμάχων και καταστροφή υποδομών. "Η Ρωσία δεν έχει κάνει ούτε μία παραχώρηση. Είναι ο επιτιθέμενος, κι όμως συζητάμε σαν να πρέπει η Ουκρανία να πληρώσει το τίμημα", προειδοποίησε.
Τα όρια της διπλωματίας Τραμπ
Ο Τραμπ φάνηκε να αναγνωρίζει κάποιες από τις ρωσικές θέσεις στην Αλάσκα, μιλώντας για ανάγκη μακροπρόθεσμης συμφωνίας αντί για άμεση εκεχειρία. Αυτό αποτελεί μερική επιτυχία για τον Πούτιν, ο οποίος επιδιώκει να μετατρέψει τη συζήτηση από το "σταματήστε τις εχθροπραξίες" στο "ικανοποιήστε τα στρατηγικά αιτήματα της Ρωσίας".
Ωστόσο, ο Αμερικανός πρόεδρος έδειξε απροθυμία να λειτουργήσει ως "πληρεξούσιος" του Κρεμλίνου. Επέμεινε ότι θέματα όπως τα ουκρανικά σύνορα και το Σύνταγμα πρέπει να λυθούν απευθείας μεταξύ Πούτιν και Ζελένσκι. Αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό για τον Ρώσο ηγέτη, που θεωρεί τον Ουκρανό πρόεδρο "παράνομο" και προτιμά να συνομιλεί με την Ουάσιγκτον.
Πηγές στη Μόσχα αναγνωρίζουν ότι ο Τραμπ δεν δείχνει διατεθειμένος να παραδώσει την Ουκρανία στη ρωσική σφαίρα επιρροής, κάτι που φέρνει "ασάφεια και αντιφάσεις" στη ρωσική θέση. Παράλληλα, οι ίδιες πηγές σημειώνουν ότι ο Τραμπ θέλει μια γρήγορη λύση και ενδέχεται να πιέσει το Κίεβο περισσότερο απ’ ό,τι τη Μόσχα.
Το ζήτημα των εγγυήσεων ασφαλείας
Η πιο δύσκολη παράμετρος είναι οι εγγυήσεις ασφαλείας. Ο Τραμπ υποστήριξε ότι ο Πούτιν δέχθηκε ένα "πλαίσιο ασφάλειας" για την Ουκρανία. Στην πράξη, ο Ρώσος πρόεδρος θέλει μια συμφωνία όπου η Ρωσία θα έχει ρόλο συνυπογράφοντος και δικαίωμα βέτο - κάτι αδιανόητο για το Κίεβο.
Στην Ουάσιγκτον, ο Τραμπ μίλησε για δημιουργία μιας "Συμμαχίας των Προθύμων", δηλαδή μιας ομάδας ευρωπαϊκών κρατών που θα προσφέρουν στρατιωτική βοήθεια και ίσως μια στρατιωτική ειρηνευτική δύναμη στην Ουκρανία. Δεν είναι σαφές αν οι δυνάμεις αυτές θα αναπτυχθούν στη γραμμή του μετώπου, αν θα έχουν δικαίωμα εμπλοκής κατά ρωσικών επιθέσεων ή ποιος θα είναι ο ρόλος των ΗΠΑ.
Ο Ζελένσκι βλέπει με θετικό μάτι την αμερικανική συμμετοχή, καθώς αυτή θα καταστήσει τις όποιες εγγυήσεις αξιόπιστες. Μάλιστα, συζητήθηκε σχέδιο χρηματοδότησης από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για αγορά αμερικανικού οπλισμού ύψους 100 δισ. δολαρίων. Ένας ουκρανικός στρατός εξοπλισμένος και εκπαιδευμένος από τη Δύση ίσως αποτελέσει την πιο ουσιαστική εγγύηση. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό ακριβώς θέλησε να αποτρέψει ο Πούτιν ξεκινώντας τον πόλεμο.
Ο παράγοντας χρόνος
Ο χρόνος λειτουργεί διαφορετικά για κάθε πλευρά. Η Ουκρανία βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή: η οικονομία και η κοινωνία έχουν εξαντληθεί, η στρατιωτική κινητοποίηση έχει "παγώσει", ενώ αναφέρονται δεκάδες χιλιάδες περιπτώσεις λιποταξίας. Υπάρχει ανησυχία ακόμη και για διάλυση μονάδων άμυνας, κάτι που θα είχε καταστροφικές συνέπειες.
Η Ρωσία, από την άλλη, υφίσταται τεράστιες απώλειες και δαπανά σχεδόν το ένα τρίτο του προϋπολογισμού της για τον πόλεμο. Ωστόσο, η οικονομία έχει προσαρμοστεί στις κυρώσεις και οι δυνάμεις της σημειώνουν πρόοδο στο Ντονμπάς, περικυκλώνοντας πόλεις όπως το Ποκρόφσκ και προελαύνοντας προς την Κοστιαντίνιβκα. Ο Πούτιν εμφανίζεται πεπεισμένος ότι η στρατιωτική νίκη είναι κοντά, γεγονός που τον καθιστά λιγότερο διατεθειμένο να κάνει παραχωρήσεις.
"Η ρωσική ηγεσία παίζει με τον χρόνο", σχολιάζει πηγή στη Μόσχα. "Ο Τραμπ διστάζει, το ρολόι τρέχει, η ρωσική επίθεση συνεχίζεται, η Ουκρανία εξασθενεί και η κόπωση της διεθνούς κοινότητας μεγαλώνει".
Πόλεμος φθοράς
Οι πρόσφατες συναντήσεις στην Αλάσκα και στην Ουάσιγκτον δεν ανέτρεψαν τη βασική εξίσωση: ο Πούτιν θεωρεί την Ουκρανία καταδικασμένη, ο Ζελένσκι αντιστέκεται με περιορισμένα μέσα, ενώ ο Τραμπ προσπαθεί να εμφανιστεί ως ειρηνοποιός χωρίς να συγκρουστεί ανοιχτά με καμία πλευρά.
Το ερώτημα πλέον είναι αν η διπλωματική πρωτοβουλία του Λευκού Οίκου θα μετατραπεί σε ουσιαστική διαπραγμάτευση ή θα μείνει ακόμη μια απόπειρα που θα σβήσει μπροστά στην πραγματικότητα του πεδίου της μάχης. Για την ώρα, το μόνο βέβαιο είναι ότι η Ουκρανία παραμένει παγιδευμένη σε έναν πόλεμο φθοράς, με το μέλλον της να κρέμεται ανάμεσα στις φιλοδοξίες του Πούτιν, τις πιέσεις του Τραμπ και την αντοχή του ίδιου του λαού της.
