Του Κώστα Ράπτη
Στο επίκεντρο βρίσκεται ο ένοικος του Λευκού Οίκου ο οποίος επανήλθε στα πράγματα τον Ιανουάριο. Ο Ντόναλντ Τραμπ σφράγισε με τη φυσιογνωμία του το έτος που οδηγείται στη λήξη του – χωρίς αυτό, ωστόσο, να σημαίνει ότι ο "μεγάλος διαταρακτής" της προηγούμενης τάξης πραγμάτων αποδείχθηκε εξίσου ικανός στρατηγιστής, πόσω μάλλον νικητής.
Σε κάθε περίπτωση, το 2025 υπήρξε έτος ανατροπών, όχι όμως και παγίωσης των νέων ισορροπιών, Οι αναλυτές των διεθνών δεξαμενών σκέψης πασχίζουν να κωδικοποιήσουν τις σημαντικότερες εκκρεμότητες που κληροδοτούνται στο 2026.
Ο ουκρανικός γρίφος
Ο Τραμπ έχει καταστήσει τις ειρηνευτικές συμφωνίες σήμα κατατεθέν του πρώτου έτους της δεύτερης τετραετίας του, μεσολαβώντας σε προσωρινές εκεχειρίες μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, Ταϊλάνδης και Καμπότζης και Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και Ρουάντας. Ο τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία, ωστόσο, έχει αποδειχθεί πολύ πιο δύσκολη υπόθεση.
Στον πυρήνα τους, οι στόχοι των δύο πλευρών παραμένουν θεμελιωδώς ασύμβατοι, με τη Ρωσία να απαιτεί από την Ουκρανία να παραιτηθεί από το Ντονμπάς και να μην ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ, ενώ η Ουκρανία είναι κατά των εδαφικών παραχωρήσεων ή της ειρήνης χωρίς εγγυήσεις ασφάλειας.
Ταυτόχρονα, οι προσπάθειες της Ουάσινγκτον να πιέσει το Κίεβο προς διαπραγματεύσεις, επειγόμενη να επιτύχει μια συμφωνία ανεξάρτητα από τις συνέπειες, και η πίεση στην Ευρώπη να αναλάβει την ευθύνη για τη δική της ασφάλεια, έχουν διαταράξει τη σχέση μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αυτές οι ανησυχίες εντάθηκαν μετά την κυκλοφορία της τελευταίας Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, η οποία υιοθέτησε έναν πιο αντιφατικό τόνο προς την Ε.Ε. Για την Ευρώπη, η συνέπεια είναι έντονη: η Ε.Ε. μπορεί να χρειαστεί να προετοιμαστεί για μια πραγματικότητα όπου η Αμερική δεν είναι πλέον αξιόπιστος εταίρος ασφαλείας και οι μακροχρόνιες υποθέσεις σχετικά με τη διατλαντική συμμαχία δεν ισχύουν πλέον.
Οι εξοπλισμοί σε πρώτη ζήτηση
Οι κυβερνήσεις δαπανούν για την άμυνα σε επίπεδα που δεν έχουν παρατηρηθεί από τον Ψυχρό Πόλεμο. Εν τω μεταξύ, οι διεθνείς δαπάνες αρωγής έχουν μειωθεί από πολλές δυτικές χώρες – επιδεινώνοντας τις συνθήκες στις χώρες που πλήττονται από συγκρούσεις και υποβαθμίζοντας τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης. Το 2025 επιτάχυνε πολλές εξελίξεις στην ανασφάλεια, αλλά σύμφωνα με έκθεση του Chatham House ξεχωρίζουν ορισμένες συγκεκριμένες τάσεις.
Η κυριότερη είναι ότι ο έλεγχος των πυρηνικών όπλων συνέχισε να καταρρέει κατά τη διάρκεια του 2025. Η επέκταση των πυρηνικών και συμβατικών πυραυλικών δοκιμών από μεγάλες δυνάμεις δημιούργησε σοβαρές ανησυχίες. Εν τω μεταξύ, το οπλοστάσιο της Κίνας συνέχισε να επεκτείνεται, σε μια τροχιά που θα μπορούσε να την οδηγήσει να έχει τουλάχιστον τόσους διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους όσο η Ρωσία ή οι ΗΠΑ μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Ταυτόχρονα, μια σειρά από έκτακτα γεγονότα υπονόμευσαν μια εύθραυστη στρατηγική ισορροπία. Η ομιλία του αντιπροέδρου των ΗΠΑ, Τζ. Ντ. Βανς, στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου τον Φεβρουάριο υπέδειξε τη φθίνουσα δέσμευση της νέας κυβέρνησης Τραμπ στην ευρωπαϊκή άμυνα και έθεσε ερωτήματα σχετικά με την αξιοπιστία της εγγύησης αμοιβαίας άμυνας του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ.
Μια τετραήμερη κρίση τον Μάιο μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν έφερε δύο πυρηνικά οπλισμένα κράτη σε ανοιχτή σύγκρουση, ανησυχώντας τους παρατηρητές για την πιθανότητα κλιμάκωσής της. Οι εντάσεις παρέμειναν υψηλές, ιδιαίτερα έπειτα από τρομοκρατικές επιθέσεις στο Ισλαμαμπάντ και το Νέο Δελχί.
Τον Ιούνιο, οι επιθέσεις ΗΠΑ και Ισραήλ στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν ακολουθήθηκαν από την αναστολή ορισμένων επιθεωρήσεων της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας στη χώρα, καθιστώντας ασαφή την κατάσταση του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος και επιδεινώνοντας τις ανησυχίες για την ασφάλεια στη Μέση Ανατολή. Αυτό μπορεί να συνέβαλε στην απόφαση της Σαουδικής Αραβίας να υπογράψει συμφωνία αμοιβαίας άμυνας με το πυρηνικά οπλισμένο Πακιστάν τον Σεπτέμβριο.
Τον Οκτώβριο, η Ρωσία ισχυρίστηκε ότι δοκίμασε έναν πυρηνοκίνητο πύραυλο κρουζ. Τον ίδιο μήνα, οι ΗΠΑ και η Ρωσία έθιξαν την πιθανότητα ανανέωσης των δοκιμών πυρηνικών όπλων, απειλώντας να καταρρεύσει ένα 30ετές μορατόριουμ που έχει στηρίξει τη στρατηγική σταθερότητα.
Αργότερα τον ίδιο μήνα, ο πρόεδρος Τραμπ ενέκρινε την επιδίωξη της Νότιας Κορέας για την κατασκευή πυρηνοκίνητων υποβρυχίων, γεγονός που οδήγησε τη Βόρεια Κορέα να προειδοποιήσει για ένα φαινόμενο "πυρηνικού ντόμινο", αυξάνοντας τους φόβους για περιφερειακό πυρηνικό πολλαπλασιασμό.
Υπενθυμίζεται ότι η συνθήκη New START, η τελευταία εναπομείνασα για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας, θα λήξει τον Φεβρουάριο του 2026.
Το όπλο των εφοδιαστικών αλυσίδων
Tο 2025 ήταν η χρονιά που οι χώρες επέδειξαν όλο και περισσότερο την προθυμία τους να εκμεταλλευτούν τις οικονομικές διασυνδέσεις και τα τρωτά σημεία της αλυσίδας εφοδιασμού ως μέσα εξαναγκασμού και γεωπολιτικής μόχλευσης.
Η Κίνα μετέτρεψε την κυριαρχία της στις παγκόσμιες προμήθειες σπάνιων γαιών και στις δυνατότητες επεξεργασίας τους περιορίζοντας τις εξαγωγές – κρίσιμες για σχεδόν όλες τις υψηλής ποιότητας κατασκευές, συμπεριλαμβανομένων πολλών οπλικών συστημάτων.
Τον Σεπτέμβριο, το Πεκίνο επέβαλε προσωρινή απαγόρευση εξαγωγής εξαρτημάτων μη επανδρωμένων αεροσκαφών, ζωτικής σημασίας για την πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας. Τον Οκτώβριο, μια άλλη απαγόρευση, στις εξαγωγές τσιπ Nexperia χαμηλού κόστους, απείλησε να σταματήσει την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία.
Οι ΗΠΑ προσπάθησαν επίσης να χρησιμοποιήσουν την οικονομική τους ισχύ, εκμεταλλευόμενες την υπερβολική εξάρτηση των συμμάχων από την αμερικανική ομπρέλα ασφαλείας, την τεχνολογία και την πρόσβαση στην αγορά ως μοχλό για την εξασφάλιση ευνοϊκών εμπορικών και δασμολογικών παραχωρήσεων.
Οι χώρες που εδώ και καιρό βασίζονται στο άνοιγμα και τη διασύνδεση στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού βρίσκονται ολοένα και πιο ευάλωτες σε αυτή τη νέα εποχή της γεωοικονομίας. Πολλές επενδύουν τώρα στην ανάπτυξη των δικών τους κυρίαρχων δυνατοτήτων και στη μείωση της εξάρτησής τους από άλλους – προσπάθειες που πρόκειται να γίνουν οι ίδιες πηγή τριβών και εντάσεων το 2026.
Ο πόλεμος στο διάστημα
Η απόφαση των ΗΠΑ να σταματήσουν να ανταλλάσσουν πληροφορίες και δορυφορικές εικόνες με την Ουκρανία τον Μάρτιο του 2025 αποτέλεσε ένα σκληρό κάλεσμα αφύπνισης για πολλά ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ – τα οποία βασίζονται επίσης στις ΗΠΑ για πολλές διαστημικές δυνατότητες.
Η Γερμανία μόλις δημοσίευσε την πρώτη της στρατηγική ασφάλειας του διαστήματος, αντλώντας διδάγματα από τις ρωσικές επιθέσεις σε ουκρανικά συστήματα διαστημικής επικοινωνίας. Οι φινλανδικές ένοπλες δυνάμεις επένδυσαν σημαντικά στους δορυφόρους τους κατά το 2025. Και η ασφάλεια του διαστήματος αποτέλεσε σημαντικό επίκεντρο στην Αναθεώρηση Ασφάλειας και Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου. Τον Νοέμβριο, ο πρόεδρος Μακρόν ανακοίνωσε χρηματοδότηση 4,2 δισ. ευρώ για όπλα για την υποστήριξη των ευρωπαϊκών συμφερόντων στο διάστημα.
Η Ινδία επενδύει σημαντικά στις στρατιωτικές διαστημικές της δυνατότητες στο πλαίσιο των προσπαθειών εκσυγχρονισμού της, εν μέσω ανησυχιών για την κινεζική υπεροχή. Η Βραζιλία είχε επεκτείνει τις δυνατότητές της μέσω μιας συνεργασίας με τις ΗΠΑ – αν και η επιδείνωση των σχέσεων με την κυβέρνηση Τραμπ σημαίνει ότι το Ρίο είναι πιθανό να επενδύσει περισσότερο σε ανεξάρτητες δυνατότητες.
Τον Μάιο, ο πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε το σχέδιό του Golden Dome (ένα αναβιωμένο έργο πυραυλικής άμυνας της εποχής Ρίγκαν για την υπεράσπιση των ΗΠΑ από επίθεση διηπειρωτικώνπυραύλων), το οποίο απειλεί να επιταχύνει τη στρατιωτικοποίηση του διαστήματος.
Η χρονιά σημαδεύτηκε επίσης από την αυξανόμενη ρωσική δραστηριότητα στο διάστημα. Τον Σεπτέμβριο, οι ΗΠΑ κατηγόρησαν τη Ρωσία ότι εκτόξευσε έναν δορυφόρο που πιθανότατα ήταν διαστημικό όπλο. Τον Οκτώβριο, ο επικεφαλής της διαστημικής διοίκησης του Ηνωμένου Βασιλείου προειδοποίησε για ρωσικές επιθέσεις παρεμβολής σε διαστημικά περιουσιακά στοιχεία του Ηνωμένου Βασιλείου.
Οι δασμοί ως μπούμερανγκ
Ο Τραμπ την αποκάλεσε "Ημέρα της Απελευθέρωσης". Τότε ήταν που ο ένοικος του Λευκού Οίκου αποκάλυψε σαρωτικούς δασμούς σε χώρες από το Αφγανιστάν μέχρι τη Ζιμπάμπουε, ωθώντας τον μέσο συντελεστή φόρου εισαγωγών των ΗΠΑ στα υψηλότερα επίπεδα από τη δεκαετία του 1930.
Το σοκ ήταν πραγματικό, αλλά όχι καταστροφικό. Οι δασμοί απείλησαν, αλλά δεν διέλυσαν την παγκόσμια οικονομία. Οι διπλωματικοί δεσμοί δοκιμάστηκαν, οι αλυσίδες εφοδιασμού έγιναν πεδία μάχης και ένας εμπορικός πόλεμος με την Κίνα αποκάλυψε πόσο εξαρτάται ο κόσμος από το Πεκίνο.
Ο Τραμπ απείλησε με δασμούς σε κινεζικά προϊόντα μεταξύ 25% και 145%, κλονίζοντας τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η Κίνα αντέδρασε με αυστηρούς ελέγχους στις εξαγωγές κρίσιμων σπάνιων γαιών και σταμάτησε τις αγορές σόγιας εν μέσω κρίσης, προκαλώντας αντιδράσεις στους Αμερικανούς αγρότες. Μια εκεχειρία τον Οκτώβριο μείωσε τις εντάσεις, αλλά δεν μείωσε τον βιομηχανικό ασφυκτικό κλοιό της Κίνας.
Οι δασμοί δεν πυροδότησαν την άνθηση της αμερικανικής μεταποίησης που υποσχέθηκε ο Τραμπ. Η Κίνα, από την άλλη πλευρά, ανέφερε αύξηση κατά 7% στην μεταποίηση τους πρώτους 10 μήνες του τρέχοντος έτους και ένα ρεκόρ παγκόσμιου εμπορικού πλεονάσματος ύψους ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων, υποδηλώνοντας ότι η πίεση ήταν άνισα εκτεταμένη και κυρίως εκτός Πεκίνου.
Η χρονιά της τεχνητής νοημοσύνης
Μόλις τρία χρόνια από τότε που οι περισσότεροι από εμάς ακούσαμε για πρώτη φορά για εργαλεία γενετικής τεχνητής νοημοσύνης όπως το ChatGPT, περισσότεροι από 1,2 δισ. άνθρωποι χρησιμοποιούν πλέον τακτικά την τεχνολογία αυτή. Είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη τεχνολογία στην ιστορία, ξεπερνώντας την υιοθέτηση των smartphones και του ίδιου του Διαδικτύου.
Αλλά αυτή η ανάπτυξη ήταν άνιση και είχε μεγάλο βάρος στις πλουσιότερες χώρες. Μεταξύ των φτωχότερων χωρών του Παγκόσμιου Νότου, λιγότερο από το 10% του πληθυσμού χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη. Επιπλέον, είναι αδύνατο να ενσωματώσετε την Τεχνητή Νοημοσύνη στη ζωή ή την εργασία σας, όταν είστε ένας από τα 2,6 δισ. ανθρώπους που δεν έχουν καν πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
Ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να συνεισφέρει έως και 15 τρισ. δολάρια στο παγκόσμιο ΑΕΠ έως το 2030, πολύ λίγες χώρες είναι σε θέση να επωφεληθούν από αυτήν. Αυτό δημιουργεί γεωπολιτικό κίνδυνο, καθώς τα έθνη ανταγωνίζονται για επενδύσεις σε υποδομές, αποθήκευση δεδομένων και επαρκή εκπαίδευση των εργαζομένων τους.
Η παραμελημένη καταστροφή
Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, η Διεθνής Επιτροπή Διάσωσης χαρακτήρισε τον εμφύλιο πόλεμο του Σουδάν ως τη χειρότερη ανθρωπιστική κρίση στον κόσμο. Οι λόγοι είναι σαφείς: ο πόλεμος έχει στοιχίσει τη ζωή σε περίπου 400.000 ανθρώπους και έχει εκτοπίσει έντεκα εκατομμύρια, ενώ υπάρχουν επανειλημμένες αναφορές για γενοκτονία στο Νταρφούρ.
Η άγρια σύγκρουση δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης. Την άνοιξη, ο σουδανικός στρατός φάνηκε να σημειώνει πρόοδο, καταλαμβάνοντας την πρωτεύουσα Χαρτούμ από τις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF), την κύρια ομάδα ανταρτών. Αλλά η ορμή έχει αλλάξει, με τις RSF να καταλαμβάνουν τον έλεγχο του ελ-Φάσερ εν μέσω αιματοχυσίας. Οι εξωτερικές προσπάθειες για τον τερματισμό του πολέμου μέχρι στιγμής έχουν αποβεί άκαρπες, καθώς η εκδίκηση, ο θάνατος και η αναρχία βασιλεύουν στις όχθες του ποταμού Νείλου.
Με το όπλο παρά πόδα
Το εβραϊκό κράτος έχει εμπλακεί σε δύο πολέμους και τρεις εκεχειρίες το 2025, με τεράστιες επιπτώσεις για τη δυναμική ισχύος στη Μέση Ανατολή.
Η πρώτη εκεχειρία με τη Χαμάς, που επιτεύχθηκε τον Ιανουάριο, διήρκεσε συνολικά δύο μήνες. Η δεύτερη, που ανακοινώθηκε τον Οκτώβριο, ισχύει μέχρι τώρα. Οι όροι της, ωστόσο, φαίνεται να ευνοούν τους Ισραηλινούς, που κατέχουν το ήμισυ της Λωρίδας της Γάζας και επιδιώκουν τον αφοπλισμό της της Χαμάς, ενώ εκκρεμεί η ανάπτυξη μιας διεθνούς ομάδας διοίκησης και διατήρησης της τάξης στον κατεστραμμένο θύλακα. Οι επιδρομές, καίτοι αραιότερες, δεν έχουν λείψει, όπως και στον νότιο Λίβανο, όπου η ανάρρηση νέου προέδρου και νέας κυβέρνησης έχει δώσει στη Δύση ελπίδες ότι θα επιτύχει τον αφοπλισμό της Χεζμπολάχ. Στη Συρία, η νέα εξουσία του άλλοτε τζιχαντιστή αλ Σάραα εξασφάλισε μεγαλύτερη διεθνή αναγνώριση, αλλά το ερώτημα της υπαγωγής των Κούρδων στην κεντρική εξουσία της Δαμασκού, το οποίο αφορά και την Άγκυρα, δεν έχει απαντηθεί.
Ο άλλος πόλεμος του Ισραήλ, στον οποίο συμμετείχαν οι ΗΠΑ, ήταν η 12ήμερη σύγκρουση με το Ιράν τον Ιούνιο. Σε αυτή τη μάχη αρκετοί κορυφαίοι Ιρανοί πυρηνικοί επιστήμονες δολοφονήθηκαν, η Τεχεράνη πληγώθηκε και ο ανώτατος ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ αναγκάστηκε να κρυφτεί. Όμως το τελικό αποτέλεσμα θα πρέπει να θεωρηθεί ισοπαλία, εξ ού και το Ισραήλ επείγεται να λάβει το πράσινο φως της Ουάσινγκτον για τη "ρεβάνς".
Οπισθοχώρηση ως προς το κλίμα
Όταν ο μεγαλύτερος φιλάνθρωπος στον κόσμο αλλάζει γνώμη για το πού να επενδύσει τα χρήματά του, οι άνθρωποι δίνουν προσοχή. Τον Οκτώβριο, ο Μπιλ Γκέιτς, ο οποίος έχει επενδύσει δισεκατομμύρια στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, δημοσίευσε ένα δοκίμιο υποστηρίζοντας ότι οι ασθένειες και η φτώχεια είναι πιεστικές προκλήσεις που αξίζουν περισσότερη προσοχή τώρα.
Η έκκλησή του για αυτή τη "στρατηγική στροφή" ήρθε καθώς τα Ηνωμένα Έθνη δήλωσαν ότι ο κόσμος δεν είχε καταφέρει να επιτύχει τους στόχους εκπομπών της Συμφωνίας του Παρισιού έπειτα από δέκα χρόνια προσπαθειών. Με μια εχθρική προς τον περιορισμό των εξορύξεων κυβέρνηση στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, και τον κορυφαίο ακτιβιστή του ιδιωτικού τομέα στον πλανήτη να μετατοπίζει την έμφαση αλλού, το 2025 θα μείνει στην ιστορία ως ένα σημαντικό σημείο καμπής στην παγκόσμια συζήτηση σχετικά με τους στόχους της πολιτικής για το κλίμα.
Η επιστροφή του Δόγματος Μονρόε
Η επικέντρωση της κυβέρνησης Τραμπ στη Βενεζουέλα σηματοδοτεί μια ανανεωμένη προθυμία για "αλλαγές καθεστώτος" στην αυλή της Αμερικής. Η στάση του Τραμπ απέναντι στη Βενεζουέλα εντάσσεται σε μια ευρύτερη μετατόπιση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Καθώς η Ουάσινγκτον απομακρύνεται από την Ευρώπη, δίνει ανανεωμένη έμφαση στο Δυτικό Ημισφαίριο ως βασικό στρατηγικό επίκεντρο – μια προσέγγιση που απηχεί το Δόγμα Μονρόε στην πράξη. Από τη Βενεζουέλα μέχρι τους δασμούς στη Βραζιλία για την καταδίκη του πρώην προέδρου Ζαΐχ Μπολσονάρο, μέχρι τις απειλές για διακοπή της βοήθειας εάν ο δεξιός υποψήφιος δεν κέρδιζε τις πρόσφατες εκλογές της Ονδούρας, ο Λευκός Οίκος ενεργεί για άλλη μια φορά για να υποστηρίξει τους ιδεολογικούς συμμάχους και να υπονομεύσει τους αντιπάλους, και παρεμβαίνει στρατιωτικά όταν κρίνεται απαραίτητο.
