Του Κώστα Ράπτη
To μόνο που θα μπορούσε ίσως να τους σοκάρει περισσότερο θα ήταν το θρυλικό θεατρικό έργο του Πέτερ Χάντκε "Βρίζοντας το κοινό". Οι (κυρίως Ευρωπαίοι) παριστάμενοι στην ετήσια Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου είχαν χθες Παρασκευή την σπάνια ευκαιρία να παρακολουθήσουν να γράφεται μπροστά τους Ιστορία. Μόνο που συγκαταλέγονταν στους χαμένους και λοιδωρημένους της νέας εποχής.
"Στην Ουάσιγκτον υπάρχει νέος σερίφης στην πόλη" διακήρυξε από του βήματος της Διάσκεψης ο "αντ' αυτού" του Ντόναλντ Τραμπ, αντιπρόεδρος Τζ. Ντ. Βανς. Και οι προτεραιότητες του νέου σερίφη δεν περιλαμβάνουν τη διαιώνιση της πολεμικής περιπέτειας στην Ουκρανία - ούτε διακρίνονται από την φιλελεύθερη μεγαλαυχία των Ευρωπαίων ηγετών που προβάλλουν ως μαχητές κατά των "αυταρχισμών".
Έχοντας προφανώς αξιολογήσει τις διαθέσεις του ακροατηρίου του, ο Βανς εξαπέλυσε εντός ευρωπαϊκής έδρας μιαν επίθεση πρωτίστως ιδεολογική. Κατηγόρησε τους Ευρωπαίους ηγέτες ότι έχουν διολισθήσει σε οιονεί "σοβιετικά" πολιτικά ήθη, άλλοτε επιβάλλοντας αθέμιτους περιορισμούς στην ελευθερία του λόγου, άλλοτε δημιουργώντας "υγιεινομικές ζώνες" γύρω από πολιτικά κόμματα και άλλοτε φθάνοντας μέχρι του σημείου να επιχαίρουν με την ακύρωση εκλογικών αποτελεσμάτων, όπως αυτά των πρόσφατων προεδρικών εκλογών της Ρουμανίας. Και όλα αυτά για την υπεράσπιση πολιτικών επιλογών τους που, όπως έδειξε και η μεταναστευτική κρίση, κάθε άλλο παρά συνέβαλαν, κατά τον Βανς, στην ευημερία των πολιτών τους.
Ως προερχόμενος από την αυτοαποκαλούμενη Land of the free, o αντιπρόεδρος των ΗΠΑ ουσιαστικά αμφισβήτησε τη δημοκρατική νομιμοποίηση αλλά και τη σωφροσύνη των Ευρωπαίων ηγετών, προτού καλά καλά αυτοί προλάβουν να του σηκώσουν το δάχτυλο, στο όνομα των "αξιών" τους, για τις αλλεπάλληλες πρωτοβουλίες του Τραμπ με τις οποίες αδυνατούν να συντονιστούν.
Χλεύασε μάλιστα τις καταγγελίες της ευρωπαϊκής πλευράς για τις παρεμβάσεις του Ίλον Μασκ στην πολιτική της ζωή (προς ενίσχυση ακροδεξιών μορφωμάτων όπως η AfD) λέγοντας ότι όπως οι ΗΠΑ άντεξαν μια δεκαετία κατηγοριών από την νεαρή περιβαλλοντίστρια Γκρέτα Τούμπεργκ έτσι και η Ευρώπη μπορεί να αντέξει μερικούς μήνες υπό τα πυρά του Μασκ. (Στην ιδιαίτερη συνάντησή του με τον ηγέτη των Γερμανών Χριστιανοδημοκρατών και πιθανότερο αυριανό καγκελάριο Κρίστιαν Μερτς, πιθανολογείται ότι ο Βανς πίεσε για τον σχηματισμό μιας αυριανής γερμανικής κυβέρνησης με τη συμμετοχή ή την ανοχή της AfD).
Ποικίλες μαρτυρίες από το Μόναχο αποτυπώνουν τον αποσυντονισμό των συμμετεχόντων μετά την ψυχρολουσία Βανς. Αλλά ούτως ή άλλως αυτός ακριβώς είναι ο στόχος του φρενήρους ρυθμού με τον οποίο κινείται η κυβέρνηση Τραμπ.
Στον τόπο του "εγκλήματος"
Κατά μία έννοια πρόκειται για επιστροφή στον τόπο του εγκλήματος. Οι περισσότερο υψιπετείς υπερασπιστές της μέχρι χθες επικρατούσας "γραμμής" για την ουκρανική κρίση κάνουν ήδη παραλληλισμούς με την Συμφωνία του 1938, όταν οι ηγέτες της Βρετανίας και της Γαλλίας συγκατατέθηκαν στον διαμελισμό της Τσεχοσλοβακίας, προκειμένου να εξευμενίσουν τον Χίτλερ.
Θα ήταν ωστόσο περισσότερο διδακτικό να αναδιφήσουν το πολύ πιο κοντινό παρελθόν - και την πρόσφατη ιστορία της ίδιας της διοργάνωσης στην οποία συμμετείχαν.
Η ετήσια Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου ήταν ο χώρος όπου το 2007 ο Βλαντίμιρ Πούτιν εκφώνησε την περιώνυμη ομιλία στην οποία κωδικοποιούσε όλες τις αιτιάσεις τις Μόσχας για την δυτικοκεντρική μεταψυχροπολεμική τάξη πραγμάτων, τις μονοπολικές αξιώσεις των ΗΠΑ και ιδίως την στρατιωτική περικύκλωση της Ρωσίας από το διευρυνόμενο ΝΑΤΟ. Αυτό που φάνταζε ακόμη μέχρι και τις αρχές του αιώνα μας ως ειδύλλιο της Ρωσίας με τη Δύση, αποδεικνυόταν ήδη τότε ότι είχε εισέλθει σε τροχιά επιδεινούμενης νεοψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης.
Στην φετινή Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, ο Πούτιν, εκζητούμενος πλέον από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, δεν ήταν βέβαια παρών – ούτε και κάποια άλλη ρωσική αντιπροσωπεία. Όμως ο ισχυρός άνδρας του Κρεμλίνου έριχνε βαριά τη σκιά του στις σκέψεις των συμμετεχόντων – σε συνάρτηση αυτή τη φορά με τον νέο ένοικο του Λευκού Οίκου, ο οποίος μέσα σε μία εβδομάδα κατάφερε να προκαλέσει πραγματικό γεωπολιτικό σεισμό.
Ηχηρό "άδειασμα"
Το "πρώτο πιάτο” ήταν όσα είπε σχετικά με την Ουκρανία ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Πίτερ Χέγκσεθ σε συνάντηση με τους ομολόγους του στο ΝΑΤΟ την Τετάρτη στις Βρυξέλλες. Ο νέος επικεφαλής του Πενταγώνου, εκπροσωπώντας μία κυβέρνηση με σαφή πρόθεση τερματισμού της ουκρανικής περιπέτειας, ξεκαθάρισε ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ δεν είναι ρεαλιστικός στόχος, ούτε άλλωστε η αποκατάσταση της κυριαρχίας της στα σύνορα του 2014. Πέρασε μάλιστα τον "λογαριασμό”, οικονομικό και στρατιωτικό, για το μέλλον της Ουκρανίας στους Ευρωπαίους συμμάχους, προσθέτοντας ότι δεν προβλέπεται να υπάρξει αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων την επαύριο μιας εκεχειρίας, αλλά ούτε και κάλυψη υπό το άρθρο 5 του καταστατικού του ΝΑΤΟ των ευρωπαϊκών δυνάμεων που τυχόν θα αναπτυχθούν εκεί σε ρόλο εγγυητή ασφαλείας.
Αργότερα μέσα στην ίδια ημέρα ο πολιτικός του προϊστάμενος είχε ακόμη σημαντικότερα νέα να ανακοινώσει. Σε ύφος αρκούντως θριαμβολογικό, όπως ταιριάζει στον Τραμπ, ανακοίνωσε ότι είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Πούτιν, στην οποία συμφωνήθηκε να δρομολογηθούν συναντήσεις τους, αλλά και συνομιλίες με στόχο τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά και την γενικότερη "συνεργασία” Ρωσίας και ΗΠΑ. Το όλον μάλιστα περιβλήθηκε με ιστορικές αναφορές στην κοινή πολεμική προσπάθεια των δύο χωρών κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο...
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι είχε το "προνόμιο” να πληροφορηθεί τα διατρέξαντα από τον Τραμπ μόνο εκ των υστέρων. Μάλιστα σε δημοσιογραφική ερώτηση κατά πόσον θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη η συνεργασία του Κιέβου, ο Αμερικανός πρόεδρος απάντησε ωμά: "Ο Ζελένσκι θα κάνει αυτό που πρέπει. Και καλύτερα να δει τα ποσοστά του στις δημοσκοπήσεις, που δεν είναι λαμπρά”.
Και προτού αφομοιωθούν όλα αυτά, το "δόγμα του σοκ" συνέχισε να υλοποιείται με την πρόταση του Τραμπ για επανεισδοχή της Ρωσίας στη G7 (που μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου λειτουργούσε ως G8), αλλά και την προώθηση της πολιτικής των καθολικών αμοιβαίων δασμών που στοχοποιεί και τις ευρωπαϊκές εξαγωγές.
Το "άδειασμα” των Ευρωπαίων συμμάχων των ΗΠΑ υπήρξε ηχηρότατο. Και με αλλεπάλληλες δηλώσεις τους, κορυφαίοι ηγέτες της Ε.Ε. έσπευσαν να τονίσουν ότι δεν μπορεί να υπάρξει δίκαιη ειρήνη εάν αυτή επιβληθεί στην Ουκρανία και αγνοηθούν κατά τις συνομιλίες τόσο οι Ουκρανοί όσο και οι δικές τους χώρες. Κάποιοι δε, όπως οι Γερμανοί, κατηγόρησαν τον Τραμπ ότι προχώρησε σε υποχωρήσεις προς τον Πούτιν προτού καν αρχίσουν οι συνομιλίες.
Μάλιστα ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ έφθασε μέχρι του σημείου να τονίσει χθες ότι είναι "μη αντιστρεπτή” η πορεία της Ουκρανίας προς το ΝΑΤΟ – μολονότι ο Γ.Γ. της συμμαχίας Μαρκ Ρούτε, πάντοτε γρήγορος στην προσαρμογή προς τα κελεύσματα της Ουάσιγκτον, είχε προλάβει να υποστηρίξει ότι ουδέποτε δόθηκε ρητή δέσμευση ένταξης στο Κίεβο.
Όσο για τους ίδιους τους Ουκρανούς ιθύνοντες αποδείχθηκαν ακόμη ταχύτεροι, εκπονώντας προσχέδιο συμφωνίας με τις ΗΠΑ για την εκμετάλλευση των ουκρανικών σπάνιων γαιών – αυτών που ο Τραμπ δήλωσε ρητά ότι εποφθαλμιά ως οικονομικό αντιστάθμισμα για την μέχρι τώρα αμερικανική βοήθεια (και προφανώς, σε μιαν ιδιόμορφη "συγκηδεμονία”, στις επικείμενες πολιτικο-στρατιωτικές παραχωρήσεις προς τον Πούτιν).
Μάχη οπισθοφυλακής
Η χθεσινή κορυφαία ημέρα της Διάσκεψης Ασφαλείας του Μονάχου υπήρξε κατεξοχήν τον πεδίο όπου οι Ευρωπαίοι ηγέτες έδωσαν τη δική τους μάχη οπισθοφυλακής, υποδεχόμενοι θερμά των Ζελένσκι, ο οποίος υποστήριξε ότι "ο Πούτιν δεν επιθυμεί την ειρήνη” και ότι οι κινήσεις Τραμπ "δεν συνιστούν σχέδιο”. Το κλίμα διαμόρφωναν καταλλήλως και οι πληροφορίες ότι σαρκοφάγος του πυρηνικού σταθμού του Τσερνομπίλ φερόταν να είχε πληγεί από ρωσικό drone.
Λογάριαζαν όμως όλοι αυτοί χωρίς τον Χέγκσεθ, ο οποίος την ίδια στιγμή "ξαναχτύπησε”, αυτή τη φορά από την Πολωνία (μόνη χώρα που πληροί την απαίτηση Τραμπ για διοχέτευση του 5% του ΑΕΠ σε στρατιωτικές δαπάνες), όπου τόνισε πως οι Ευρωπαίοι δεν θα πρέπει να θεωρούν την αμερικανική παρουσία στην ήπειρό τους δεδομένη για πάντα...
Στο ίδιο το Μόναχο, το σοκ που προκάλεσε η ομιλία Βανς συναγωνιζόταν η αγωνία για μια μεγαλύτερη δόση σαφήνειας ως προς τις προθέσεις της Ουάσιγκτον. Πάντως με τρόπο αρκούντως "τραμπικό”, ο Νο2 του Λευκού Οίκου είχε φροντίσει με συνέντευξή του στη Wall Street Journal να "θολώσει τα νερά”, υποστηρίζοντας ότι ο πρόεδρος κινείται "χωρίς παρωπίδες”, προαναγγέλλοντας μια "συμφωνία που θα εκπλήξει”, αλλά και απειλώντας με κινητοποίηση των οικονομικών και στρατιωτικών μέσων των ΗΠΑ, σε περίπτωση που ο Πούτιν δεν αποδειχθεί πρόθυμος να προχωρήσει σε εκεχειρία.
Το ευρύτερο διακύβευμα και η ιδέα της τριμερούς με Κίνα
Είναι γεγονός ότι οι συμβιβασμοί που θα απαιτηθούν εκατέρωθεν για την επίτευξη συμφωνίας είναι μεγάλοι. Αδιευκρίνιστο άλλωστε παραμένει πώς (και αν) θα απαντηθούν κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τις εδαφικές διευθετήσεις, την ανάπτυξη ξένων ειρηνευτικών δυνάμεων, την πιθανή διεξαγωγή εκλογών στην Ουκρανία, την ανοικοδόμηση, την σταδιακή άρση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, την επίτευξη των στόχων που έχει θέσει ο Πούτιν για "αποστρατιωτικοποίηση” και "αποναζιστικοποίηση” της γείτονός του και κυρίως για τη δημιουργία μιας νέας αρχιτεκτονικής συλλογικής ασφάλειας στην Ευρώπη που αποτελεί την κατεξοχήν επιδίωξη της Μόσχας. Υπενθυμίζεται ότι τον δρόμο προς την εισβολή στην Ουκρανία άνοιξε τον Δεκέμβριο του 2021 η παρουσίαση, υπό τύπον τελεσιγράφου που όμως αγνοήθηκε, δύο σχεδίων συμφωνίας με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ ακριβώς επί της συλλογικής ασφάλειας.
Με αυτή την έννοια, το διακύβευμα είναι πολύ μεγαλύτερο από την όποια διευθέτηση εντός των ορίων της Ουκρανίας. Άλλωστε, συνεχίζοντας το μπαράζ πρωτοβουλιών, ο Τραμπ φρόντισε να το αναδείξει αυτό, ρίχνοντας την ιδέα σύγκλησης εν καιρώ μιας τριμερούς με την Ρωσία και την Κίνα, ώστε να συμφωνηθεί η μείωση των στρατιωτικών δαπανών όλων τους στο μισό. Η πιθανολογούμενη ταυτόχρονη παρουσία του Σι Τζινπίνγκ και του Ντόναλντ Τραμπ στη Μόσχα για τους εορτασμούς της 80ής επετείου της νίκης επί των ναζί στις 9 Μαϊου ίσως δώσει την ευκαιρία προώθησης και αυτού του σεναρίου – που όμως προσκρούει στην απροθυμία του Πεκίνου να διαπραγματευθεί το πυρηνικό του οπλοστάσιο στο πλαίσιο των υφιστάμενων αμερικανορωσικών συμφωνιών, αλλά και στο θηριώδες πλεονέκτημα που έχει η Ουάσιγκτον από την άποψη των στρατιωτικών δαπανών.
"Κίνηση Νίξον-Κίσσινγκερ”
Προς το παρόν, η Κίνα έχει κάθε λόγο να υποψιάζεται ότι ο Τραμπ επιχειρεί (εφόσον εξασφαλίσθηκε η διακοπή της συνεργασίας Γερμανίας-Ρωσίας και η μετατροπή της Βαλτικής σε "νατοϊκή λίμνη”) να μεταφέρει πλήρως το ενδιαφέρον του προς ανατολάς, προσεταιριζόμενος τη Μόσχα (και παρεμπιπτόντως και την Ινδία, όπως έδειξε η θερμή υποδοχή του Ναρέντρα Μόντι στη Ουάσιγκτον), ώστε να αποκρούσει την απειλή για το δολάριο που συνιστά η εμβάθυνση της ρωσο-κινεζικής συνεργασίας. Θα ήταν κάτι τέτοιο η επανάληψη (αλλά με αντίστροφους όρους) του ανοίγματος των Νίξον-Κίσσινγκερ προς την Κίνα του Μάο, που θεωρήθηκε μοιραία για την ήττα της Σοβιετικής Ένωσης στον Ψυχρό Πόλεμο.
Εξ ού και η κινέζικη διπλωματία σπεύδει να προσφερθεί να φιλοξενήσει την συνάντηση Πούτιν-Τραμπ για να μην βρεθεί εκτός παιδιάς. Πιθανότερη όμως προβάλλει η διεξαγωγή της στη Σαουδική Αραβία – σε κάθε περίπτωση, και έχει και αυτό τον συμβολισμό του, σε έναν εξωευρωπαϊκό προορισμό.
